بررسی فقهی و حقوقی سوگند نفی علم

از جمله موضوعات مورد بحث در کتب فقهی، موضوع سوگند نفی علم است که از فروع تقسیمات سوگند بر مبنای موضوع می باشد. قطع نظر از اصالت سوگند نفی علم، در تبیین احکام این نوع سوگند اختلاف نظرات شدیدی در فقه به چشم می خورد که معدود نظرات حقوقدانان را نیز در این زمینه تحت الشعاع قرار داده است. در مواردی که موضوع دعوا، امری منتسب به دیگران و یا از جمله اوصاف خارجی باشد که اطلاع از آن برای نوع مردم دشوار است، مدعی در صورت عدم دسترسی به بیّنه، هنگامی می تواند مدعی علیه را در معرض سوگند قرار دهد که بر او ادعای علم نموده باشد. مدعی علیه نیز با ادای سوگند بر نفی علم از ادای سوگند بتی بر نفی حق مدعی معاف خواهد گردید. بنابراین می توان گفت که سوگند نفی علم اصولاً ماهیتی پاسخگونه دارد که از جانب مدعی علیه در جواب ادعای علم ادا می گردد. در نوشتار پیش رو با لحاظ نمودن ضرورت ادای سوگند بر اساس علم، دعوای درایت (دعوای علم) ماهیتاً یک دلیل تلقی گردیده که از طریق ایجاد یک اماره ی قضایی می تواند نقش تعیین کننده در سرنوشت دعوا داشته باشد و در صورت اقامه ی دعوای درایت در اموری که آگاهی از آنها نوعاً دشوار می باشد و پاسخ «لاأدری» از جانب مدعی علیه، ادای سوگند بر نفی علم مجاز شمرده شده است. همچنین ضمن تأئید و پذیرش تأثیر سوگند نفی علم در خاتمه ی دعوای درایت، ادله ی متقنی بر قطع نزاع در دعوای اصلی به موجب سوگند نفی علم، مشاهده نشده است.